اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یکی از شایع‌ترین پیامدهای روان‌شناختی حوادث بحرانی مانند بلایای طبیعی، حوادث رانندگی، فجایع انسانی و جنگ است. در سال‌های اخیر، سازمان‌های معتبر بین‌المللی مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO) و موسسه ملی تعالی سلامت و مراقبت انگلستان (NICE) دستورالعمل‌های رسمی و مبتنی بر شواهد را برای مدیریت روان‌شناختی پس از بحران ارائه کرده‌اند.

_ یافته‌های کلیدی درباره Debriefing

Debriefining به معنای برگزاری یک جلسه‌ (روان‌گشایی) بلافاصله پس از حادثه آسیب‌زا است که در آن فرد تشویق می‌شود جزئیات حادثه را به‌طور کامل بازگو کند و احساسات خود را بیان کند.

مرورهای نظام‌مند و مطالعات مختلف از جمله مقاله معتبر Lancet در سال ۲۰۰۲ و مرور Cochrane در سال ۲۰۲۰ نشان داده‌اند که استفاده از Debriefing به‌عنوان مداخله‌ای برای پیشگیری از PTSD نه‌ تنها اثربخشی مشخصی ندارد بلکه می‌تواند روند طبیعی بهبودی روانی را مختل کرده و حتی در برخی موارد خطر ابتلا به PTSD را افزایش دهد.

بر همین اساس، دستورالعمل‌های به‌روز NICE در سال ۲۰۲۳ و دستورالعمل رسمی WHO تأکید دارند که اجرای اجباری Debriefing تک‌جلسه‌ای برای همه افراد آسیب‌دیده توصیه نمی‌شود.

_ رویکرد جایگزین: مدل مراقبت پلکانی یا Stepped Care

مدل Stepped Care یا مراقبت مرحله‌ای، بهترین رویکرد پیشنهادی برای مدیریت روان‌شناختی در بحران‌ها است. در این رویکرد، ابتدا افراد آسیب‌دیده غربالگری می‌شوند تا کسانی که در معرض خطر بالاتر ابتلا به PTSD هستند شناسایی شوند.

برای افرادی که خطر کمتری دارند، حمایت‌های اولیه روان‌اجتماعی، منابع اطلاعاتی و آموزش مهارت‌های مقابله‌ای کافی است و نیازی به مداخلات رسمی نیست.

افرادی که علائم پایدار و شدید دارند، در مرحله بعد به درمان‌های تخصصی مانند رفتاردرمانی شناختی-رفتاری کوتاه‌مدت (CBT) یا حساسیت‌زدایی با حرکات چشم (EMDR) ارجاع داده می‌شوند.

این رویکرد از تحمیل درمان غیرضروری به افراد جلوگیری می‌کند و منابع روان‌شناختی را برای کسانی که بیشترین نیاز را دارند، متمرکز می‌سازد.

_ آخرین دستورالعمل‌های رسمی بین‌المللی

گایدلاین NICE در سال ۲۰۲۳ با عنوان PTSD Guideline NG116 تأکید دارد که Debriefing تک‌جلسه‌ای نباید به‌طور عمومی برای همه افراد استفاده شود و Stepped Care با CBT یا EMDR روش جایگزین مؤثر است.

https://www.nice.org.uk/guidance/ng116 

دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی (WHO) تحت عنوان Guidelines for the Management of Conditions Specifically Related to Stress منتشر شده و هنوز معتبرترین سند WHO برای مداخلات PTSD است. این دستورالعمل تأکید می‌کند که Debriefing به‌صورت روتین توصیه نمی‌شود و غربالگری و استفاده از مداخلات مرحله‌ای بهترین روش است. 

https://apps.who.int/iris/handle/10665/85119

مرور نظام‌مند کوکران در سال ۲۰۲۰ نیز بار دیگر تأکید کرده است که شواهد علمی همچنان بی‌اثر بودن Debriefing و ضرورت رویکرد stepped care را تأیید می‌کنند. 

https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD000560.pub4/full

جمع‌بندی

یافته‌های علمی طی دو دهه گذشته تا امروز نشان می‌دهند که اجرای جلسات Debriefing تک‌جلسه‌ای بلافاصله پس از بحران نه‌تنها مؤثر نیست بلکه ممکن است روند طبیعی بهبودی را مختل کند. بهترین رویکرد استفاده از مدل مراقبت پلکانی همراه با غربالگری مناسب و ارجاع هدفمند به درمان‌های تأییدشده‌ای مانند CBT کوتاه‌مدت یا EMDR است.